Tevhitle alakalı birkaç sual ve cevabı.

Sual: Evet, bir kitabıyazan makinanin icadi o kitaptan yüz defa daha zordur. Fakat o makina, aynı kitabın birçok baskılarını yazmaya vesile olduğu için bir kolayliık sebebidir. Bu anlamda Newton'cu bir anlayışla kainat ın kurulu bir saat gibi baslang ıçta yaratıldığı ve sonradan Ilahi müdahelenin dışında çalişmaya devam ettiği söylenemez mi? Cenab-i Hak kudretinin sonsuzluğuyla sınirsız isimlerini göstermek için varlıkları öyle bir şekil ile yaratıyor ki hiçbiri hiçbirisinin tıpkısinin aynısı değil. Bütün insan simaları, bütün kar kristalleri birbirinden farkli yaratıldığı gibi herşey birbirinden farklidir. Demek matbaa misali gibi her sene tıpkı basim yapan mekanik kurulu bir kainat yerine, herşeyi sonsuz kudretle her seferinde farklı yaratan sürekli bir yaratılış sözkonusu. -----

Sual: yalnız bir süphem var: Cenab-i Hakk'in yaratıcı olduğunu kabul ediyorum. Fakat sebeblerin ehemiyetsiz şeylerde icada müdahale etmeleri ve bir parça medh ü sena kazanmaları Allah'ı n saltanatına ne zarar verebilir? Saltanatına bir noksanlık gelir mi? Bulunduğu pozisyonda yetkili bir yönetici olmanin gereği başkasının kendisine müdahelesini red etmektir. Hatta en küçük bir idareci bile yönettiği alanda hiçkimsenin müdahalesine razıolmaz. Bir köyde iki muhtar, bir ilçede iki kaymakam, bir ilde iki vali ve bir ülkede iki devlet başkanı bulunmamasıyine bu sebebtendir. Acaba aciz ve yardıma muhtaç insanlarda yönetmek ve idare etmenin gereği bu şekilde başkasının müdahalesini red etmekse, atomlardan daha küçük parçacıklardan güneşlerden daha büyük cisimlere kadar herşeyi görüp, gözeten ve idare eden sonsuz kudret sahibi Bir'i hiç başkasının müdahalesine izin verir mi?

Sual: Bir varlığın oluşumu sebeblere veya tabiata verildiğinde imkansızlık derecesinde bir zorluk ortaya çıkacağını söylediniz. Oysa her varlığın her yönüyle, her işinde ve herşeyinde ve her halinde yaratıcıya bağli olmasıçok büyük bir iddiadir, aklıma sığmıyor. Imkansızlık derecesindeki zorluğun bu kolaylık nasıl açılanabilir? Kuran-i Kerim'deki iki ayet bu kolayliği açiklikla beyan eder: "Sizin yaratilmaniz da, diriltilmeniz de, tek bir kişinin yaratilip diriltilmesi gibidir."(lokman:28) "Kiyametin gerçekleşmesi göz açıp kapayincaya kadar, yahut ondan daha yakındır." (Nahl:77) Örnek vermek gerekirse, kolaylık yönünden, yüz askerin bir komutan tarafından idare edilmesi, bir askerin yüz komutan tarafından idaresine göre daha kolaydır. Aynen öyle de bir ordunun malzemeleri bir merkez, bir kanun , bir fabrika ve bir kumandana verildiği zaman tek bir askerin malzemelerini yapmak kadar kolay olur. Oysa bir askerin malzemelri birçok merkez, fabrika ve komutanın idaresine verilse adeta bir ordunun malzemeleri kadar zorluk ortaya çıkar. Hem bir ağacın hayatına lazim olan şeyler bir kökten, bir merkezden, bir kanunla sağlansa, binlerce meyve veren o ağaç bir tek meyve kadar kolay olur. Eger herbir meyveye lazım maddeler farklı yerden sağlansa, herbir meyve bir ağaç kadar zor olur. Işte kainat da binlerce meyve veren böyle bir ağaç gibidir.